Oι αλλαγές αυτές αναμένεται να διαμορφώσουν μια "νέα τάξη πραγμάτων" - όχι μόνο - σε επίπεδο οργανωτικής, διοικητικής και επιχειρησιακής δραστηριότητας των ΟΤΑ, αλλά και σε επίπεδο πολιτικής στρατηγικής και συμπεριφοράς από πλευράς των αιρετών οργάνων των ΟΤΑ, τόσο πριν όσο και μετά τη διενέργεια των αυτοδιοικητικών εκλογών.
1. Εκλογικό σύστημα απλής αναλογικής
Μια από τις βασικές αλλαγές που εισάγει ο «Κλεισθένης» στην αυτοδιοίκηση είναι η θεσμοθέτηση του εκλογικού συστήματος της απλής αναλογικής. Αυτό σημαίνει ότι η κατανομή του συνόλου των εδρών κάθε Δημοτικού Συμβουλίου (Δ.Σ.) θα γίνει στους συνδυασμούς που συμμετείχαν στις δημοτικές εκλογές, ανάλογα με τον αριθμό των έγκυρων ψηφοδελτίων που έλαβαν στον Α΄ γύρο, ενώ η κατανομή τυχόν αδιάθετων εδρών θα γίνει με βάση τα αχρησιμοποίητα υπόλοιπα τους. Σε περίπτωση που ένας συνδυασμός λάβει ποσοστό πάνω από το 50% κατά τον Α' γύρο τότε θα έχει την απόλυτη πλειοψηφία στο Δ.Σ. και δεν θα απαιτηθεί νέα διαδικασία για την εκλογή Δημάρχου. Σε αντίθετη περίπτωση θα υπάρξει επαναληπτική διαδικασία, για την εκλογή μόνο του Δημάρχου, ανάμεσα στους επικεφαλής των δύο πρώτων συνδυασμών.
Σημειώνεται ότι, το σύστημα της απλής αναλογικής εφαρμόζεται και στην κατανομή των εδρών των συμβούλων των Κοινοτήτων άνω των 300 κατοίκων.
2. Τετραετής δημοτική θητεία
Με τον «Κλεισθένη» η διάρκεια της θητείας των δημοτικών αρχών επανέρχεται στα 4 έτη -αντί για τα 5 που προέβλεπε ο «Καλλικράτης - με την εγκατάσταση των δημοτικών αρχών να γίνεται την 1η Ιανουαρίου του επόμενου έτους από τη διεξαγωγή των εκλογών και τη θητεία αυτών να ολοκληρώνεται την 31η Δεκεμβρίου του τέταρτου έτους. Εξαίρεση προβλέπεται για τις προσεχείς δημοτικές εκλογές - οπότε και έχουμε την πρώτη εφαρμογή του «Κλεισθένη» - όπου ο Α' γύρος της εκλογικής διαδικασίας θα διεξαχθεί την Κυριακή 26 Μαΐου ταυτόχρονα με τις ευρωεκλογές, η δε εγκατάσταση των νέων δημοτικών αρχών θα γίνει την 1η Σεπτεμβρίου 2019, με τη θητεία αυτών να διαρκεί έως την 31η Δεκεμβρίου 2023.
3. Διαχωρισμός κατάρτισης συνδυασμών για εκλογή Δήμαρχου - ΔΣ και Προέδρων-Συμβούλιων Κοινότητας
Με βάση τον «Κλεισθένη», η κατάρτιση των δημοτικών συνδυασμών καθώς και η εκλογή των οργάνων της δημοτικής αποκέντρωσης διαχωρίζονται πλήρως. Δηλαδή, ενώ με τον «Καλλικράτη» κάθε συνδυασμός έπρεπε να περιλαμβάνει στην δήλωση κατάρτισης του, τον υποψήφιο Δήμαρχο καθώς και τους υποψήφιους για το Δ.Σ. και τα όργανα των Δημοτικών και Τοπικών Κοινοτήτων, με τον «Κλεισθένη», η δήλωση κατάρτισης του δημοτικού συνδυασμού δεν περιλαμβάνει τους υποψήφιους Πρόεδρους και συμβούλους των Κοινοτήτων. Έτσι, η εκλογή στις Κοινότητες γίνεται πλέον με ξεχωριστό ψηφοδέλτιο από αυτό του Δημάρχου και σε χωριστή κάλπη.
4. Ορισμός αντιδημάρχων απ' όλες τις δημοτικές παρατάξεις
Μια από τις «καινοτομίες» του «Κλεισθένη» αφορά τη δυνατότητα ορισμού αντιδημάρχων - όχι μόνο από την παράταξη του δημάρχου, όπως ίσχυε μέχρι σήμερα - αλλά απ' όλες τις δημοτικές παρατάξεις, με έγκριση του ορισμού από την πλειοψηφία των συμβούλων της παράταξης στην οποία ανήκει ο οριζόμενος αντιδήμαρχος. Επίσης, αναμορφώνεται ο αριθμός των αντιδημάρχων με βάση τον πληθυσμό κάθε Δήμου, ενώ προβλέπεται αύξηση του αριθμού των αντιδημάρχων σε Δήμους που προήλθαν από συνένωση, ανάλογα με τον αριθμό των Δημοτικών Ενοτήτων.
5. Ένταξη δημοτικών συμβούλων σ' άλλη παράταξη απ' αυτήν που εκλέχθηκαν
Σε αντίθεση με το ισχύον καθεστώς, ο «Κλεισθένης» παρέχει τη δυνατότητα σε δημοτικό σύμβουλο που ανεξαρτητοποιείται ή διαγράφεται από την παράταξη με την οποία εκλέχθηκε, να ενταχθεί σε άλλη παράταξη - με σχετική δήλωσή του προς το προεδρείο του Δ.Σ., η οποία υπογράφεται από το ίδιο και τα 2/3 τουλάχιστον των μελών της παράταξης στην οποία προσχωρεί, εφόσον αυτή έχει περισσότερα από 3 μέλη ή από όλα τα μέλη, εφ' όσον αυτή έχει λιγότερα από 3 μέλη. Επιπλέον, θεσμοθετείται η δυνατότατα στις υπάρχουσες παρατάξεις να συνενώνονται και να δημιουργούν νέα παράταξη.
6. Αλλαγές στο πλαίσιο διοίκησης και λειτουργίας των Κοινοτήτων
Με τον «Κλεισθένη» καταργείται η έννοια των δημοτικών και τοπικών κοινοτήτων - η οποία ίσχυε με τον «Καλλικράτη» - οι οποίες αντικαθίστανται με Κοινότητες ανεξαρτήτως πληθυσμού. Επιπλέον και σε ότι αφορά τη διοίκηση τους, οι Κοινότητες διακρίνονται με βάση τον πληθυσμό που έχουν και αν αυτός υπερβαίνει ή όχι τους 300 κατοίκους. Έτσι, πλέον τα όργανά διοίκησης των κοινοτήτων είναι ο Πρόεδρος της Κοινότητας (σε κοινότητες κάτω τνω 300 κατοίκων) και το Συμβούλιο Κοινότητας (σε κοινότητες άνω των 300 κατοίκων).
Σημαντική είναι η αλλαγή ως προς στο σύστημα διοίκησης και λειτουργίας των Κοινοτήτων, καθώς παρέχεται η δυνατότητα στο Δ.Σ. και στο Δήμαρχο να μεταβιβάζουν με αποφάσεις τους συγκεκριμένες αρμοδιότητές τους στους προέδρους ή στα συμβούλια των Κοινοτήτων.
7. Ψήφιση προϋπολογισμού
Η σχετική συζήτηση και ψηφοφορία διεξάγεται αναλυτικά μέχρι τεταρτοψήφιου κωδικού αριθμού εσόδων και δαπανών και τυχόν αναπτύξεων αυτού, επί της εισήγησης της οικονομικής επιτροπής και επί εναλλακτικών προτάσεων. Στην σχετική ψηφοφορία που ακολουθεί τη συζήτηση, έγκυρες θεωρούνται οι ψήφοι είτε υπέρ της κατατεθείσας από την οικονομική επιτροπή είτε υπέρ εναλλακτικών προτάσεων, ενώ οι λευκές ψήφοι δεν λαμβάνονται υπόψη για τον υπολογισμό της πλειοψηφίας. Σε περίπτωση που καμία πρόταση δεν συγκεντρώνει την απόλυτη πλειοψηφία των παρόντων μελών του δημοτικού συμβουλίου, τότε η ψηφοφορία επαναλαμβάνεται μεταξύ των δύο πρώτων σε ψήφους προτάσεων.
Συνοπτική κατάσταση της απόφασης έγκρισης του προϋπολογισμού του δήμου αναρτάται στην ιστοσελίδα του οικείου δήμου ενώ προβλέπεται και η δημοσίευσή του σε 1 τουλάχιστον ημερήσια ή εβδομαδιαία εφημερίδα τοπικής εμβέλειας.
8. Πρόγραμμα τεχνικών έργων
Επιλέγεται η συζήτηση και ψήφιση του Τεχνικού προγράμματος να γίνεται ανά έργο στη βάση των προτάσεων που κατατίθενται. Από τις προτάσεις που θα κατατεθούν κατά τη συζήτηση του Τεχνικού Προγράμματος, αυτή που θα συγκεντρώσει την απόλυτη πλειοψηφία των παρόντων μελών του Δημοτικού Συμβουλίου θα αποτελέσει και το εγκεκριμένο έργο του προς ψήφιση Τεχνικού Προγράμματος.
9. Αναδόμηση του θεσμικού πλαισίου εποπτείας των ΟΤΑ
Το πλαίσιο για την εποπτεία των ΟΤΑ αποτελεί ένα ακόμα πεδίο όπου με τον «Κλεισθένη» επέρχονται θεσμικές τροποποιήσεις, οι οποίες περιλαμβάνουν την απόσπαση της σχετικής αρμοδιότητας από τις Αποκεντρωμένες Διοικήσεις και την ανάθεσή της στις Αυτοτελείς Υπηρεσίες Εποπτείας ΟΤΑ - 7 στον αριθμό - οι οποίες θα υπάγονται απευθείας στον Υπουργό Εσωτερικών. Ταυτόχρονα ο ελεγκτής νομιμότητας - που προέβλεπε ο «Καλλικράτης» - αντικαθίσταται από τον Επόπτη ΟΤΑ και αναπροσδιορίζεται το είδος των συλλογικών αποφάσεων που θα υποβάλλονται σε υποχρεωτικό έλεγχο νομιμότητας.
10. Διεύρυνση αριθμού Δήμων όπου συγκροτείται η Επιτροπή Διαβούλευσης
Σύμφωνα με τον «Κλεισθένη» η συγκρότηση της Δημοτικής Επιτροπής Διαβούλευσης καθίσταται πλέον υποχρεωτική σε Δήμους με πληθυσμό άνω των 5.000 κατοίκων - αντί των 10.000 κατοίκων που προέβλεπε ο «Καλλικράτης» - ενώ παράλληλα τροποποιούνται διατάξεις σχετικά με τη σύνθεσή της όσον αφορά τη συμμετοχή δημοτών, προστίθενται νέες αρμοδιότητες και ορίζεται ότι οι αποφάσεις της Επιτροπής εισάγονται υποχρεωτικά προς συζήτηση στο δημοτικό συμβούλιο μέσα σ' ένα (1) μήνα από τη λήψη τους.
11. Διενέργεια δημοτικού δημοψηφίσματος
Μια από τις νεωτερικές ρυθμίσεις του «Κλεισθένη», είναι η δυνατότητα διενέργειας δημοτικού δημοψηφίσματος, αντικείμενο του οποίου δύναται να αποτελέσει κάθε θέμα, ακόμη και αν δεν υπάγεται στην αρμοδιότητα των ΟΤΑ, πλην ζητημάτων που σχετίζονται με την εθνική ασφάλεια, την εξωτερική ή μεταναστευτική πολιτική, την ερμηνεία και εφαρμογή διεθνών συνθηκών, τα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα, την ελευθερία της θρησκευτικής συνείδησης και λατρείας, τη δημοσιονομική διαχείριση των ΟΤΑ, την επιβολή τελών και τη διοικητική διαίρεση της χώρας. Την πρωτοβουλία για τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος δικαιούται να αναλάβει το αρμόδιο Δημοτικό, μετά από απόφαση της πλειοψηφίας των 2/3 των μελών του, είτε μετά από αίτηση του 10% τουλάχιστον των εγγεγραμμένων εκλογέων του οικείου Δήμου.
12. Δημοτικός Διαμεσολαβητής
Με τον «Κλεισθένη» καθιερώνεται ο θεσμός του Δημοτικού Διαμεσολαβητή - ο οποίος επιλέγεται για 5ετή θητεία (με δυνατότητα ανανέωσης για 1 φορά) κατόπιν προκήρυξης του Δημάρχου. Ο νέος θεσμός - ο οποίος αντικαθιστά τον Συμπαραστάτη του Δημότη και της Επιχείρησης που είχε θεσμοθετηθεί με τον «Καλλικράτη» - έχει ως κύρια αποστολή την καταπολέμηση φαινομένων κακοδιοίκησης στους ΟΤΑ. Οι Δημοτικοί Διαμεσολαβητές ανέρχονται συνολικά σε 58 ανά τη χώρα.
13. Κατηγοριοποίηση Δήμων
Οι δήμοι διακρίνονται σε πέντε κατηγορίες με βάση τον πληθυσμό τους, τα ιδιαίτερα γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά τους, τα βασικά χαρακτηριστικά της οικονομικής δραστηριότητας εντός των ορίων τους, το βαθμό αστικοποίησής τους, την ένταξή τους ή μη σε ευρύτερα πολεοδομικά συγκροτήματα μητροπολιτικού χαρακτήρα και τη θέση τους στη διοικητική διαίρεση της χώρας. Για την κατανομή της κρατικής χρηματοδότησης των δήμων (Κεντρικοί Αυτοτελείς Πόροι - ΚΑΠ) δεν θα λαμβάνεται υπόψη μόνο η υπαγωγή στην αντίστοιχη κατηγορία, αλλά και άλλα κριτήρια όπως το μήκος των δικτύων ύδρευσης και αποχέτευσης, καθώς και του δημοτικού και αγροτικού οδικού δικτύου, το επίπεδο των παρεχόμενων κοινωνικών υπηρεσιών, η δυνατότητα άντλησης τοπικών πόρων, οι πληθυσμιακές διακυμάνσεις ανά εποχές, η δημογραφική τάση κ.λπ
Συνοψίζοντας τα παραπάνω, γίνεται σαφές ότι ο «Κλεισθένης» πρόκειται να μεταβάλλει σε σημαντικό βαθμό τη δεδομένη θεσμική πραγματικότητα σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης, διαμορφώνοντας ένα τελείως διαφορετικό τοπίο - σε οργανωτικό, διοικητικό, λειτουργικό και επιχειρησιακό επίπεδο - σε σχέση με αυτό που σήμερα υφίσταται.
Η αποτελεσματική προσαρμογή στο νέο αυτό θεσμικό περιβάλλον προϋποθέτει - σε κάθε περίπτωση - τη διαμόρφωση μιας νέας αντίληψης και κουλτούρας - περισσότερο συνθετικής, συνεργατικής και συμμετοχικής - για το αυτοδιοικητικό πράττειν, με επίκεντρο τα προβλήματα των πολιτών και των πόλεων, αφήνοντας πίσω μικροπαραταξιακές και παλαιοκομματικές λογικές, όσο κι αν αυτό ξεβολεύει κάποιους.
